Wednesday 10 July 2013

बर’ रावखौ फोथांनानै लाखिनो थाखाय गुसु दावहानि गोनांथि


                                                                                                                    -ब्रिदुल बसुमतारि
बर सुबुंफोरा रायज्लायनाय एबा बुंनाय रावानो जादों बर राव। बर सुबुंफोरा मुलुगनि बिखायाव जेब्ला जोनोम मोनजेनदोंमोन बै समनिफ्रायनो बरफोरा बे रावखौ बुंनो रायज्लायनो जुरिजेनदोंमोन। जारिमिना मोनहासहायै बेसेबा गोबाव समनि सिगाङावनो रावफोरा मुलुगनि बिखायाव जोनोम मोनदोंमोन । जाय रावनि जोनोमनि जारिमिन दिनैसिम मोनहास हाया। अदेबानि मोनसे रावा माब्लानिफ्राय सुबुं समाजाव सोलिबोनाय बेनि सोमोन्दै थि सम फारि दिनैसिमबो जारिमिना थियै संनानै दिहुन्नो हानाया गोब्राब। बर रावाबो बर सुबुंफोरजों माब्लानिफ्राय रायज्लायजानाय बेनि जेबो गुमुर संनानै मोननो हाया। माब्लाबा माब्लाबा जों बुंफ्लांनो नागिरो बर रावा 50 बोसोरनि देवना बारबाय आरो माब्लाबा बर थुनलाइ आफादनि जोनोम सानखौनो बुंफ्लांनो नागिरो बर रावनि जोनोम सान होन्नानै। नाथाय बेयो थारला गोरोन्थि। जों मोनसे बाथ्राखौ एसे साननानै नायब्लानो रोखा जानो हागोन। बे बाथ्रायानो जादों रावखौ जों मोननै महराव मोननो हायो- () बुंनाय एबा रायज्लायनाय राव आरो (ख) लिरनाय राव। बुंनाय एबा रायज्लायनाय रावनि जोनोमनि समफारिखौ जारिमिनाबो मोनहास हाया नाथाय मोनसे रावनि लिरनायनि जारिमिनखौ थुनलाइनि गेजेरजों मोननो हायो। बेखौ जारिमिनानो रोखा दिन्थिनानै होयो। बर रावनि लिरनाय थुनलायाबो सोनाबारि इंराजफोरनि आखाय बिलिरनायाव जोनोम मोनजेनदोंमोन 18 जौथायनि (century) गेजेर बाहागोवाव। 18 जौथायनिफ्राय बर रावा लिरनाय महर मोनदोंमोनब्लाबो बै समाव दानि देवनागरि हांखोजों लिरनाय जायाखैमोन। मिसनारि मुगा, बिबार मुगा, अलंबार मुगा बै समफोराव बर रावखौ लिरनो थाखाय लिरगिरि बिथांमोनहा रमान, असमिया, बेंगलि हांखोफोरनोखौ बाहायदोंमोन।
बर राव आरो थुनलाइखौ जौगाहोनो थाखाय 1952 माइथायनि 16 नबेम्बर खालार खालि बर थुनलाइ आफादनि जोनोम जायो । बै 1952 माइथायनि 16 नबेम्बराव बासुगावाव जोनोम मोननाय आफादानो जादों बर थुनलाइ आफाद, जायखौ Bodo Sahitya Sabha (BSS) मुङैबो मिथिनाय जायो। नाथाय बेयो नङा बर रावनि जोनोम सान, बेयो नङा बर लिरनाय एबा थुनलाइनि जोनोम सान। बेयो जाबाय बर राव थुनलाइखौ गोगोम खोमथा खालामनो मुलुग दरबाराव बर राव थुनलाइखौ सिनायथि होनो, बर राव थुनलाइखौ अराय फोथांनानै लाखिनो थाखाय जोनोम मोननाय मोनसे मुंखजाथाव आफाद। जाय आफादा दिनैसिम बर राव थुनलाइनि थैनाय थांनायनि बाथ्रा सानबोदों बर रावखौ फोथांनानै लाखिनो नाजाबोदों। बर थुनलाइ आफादल नङा बर रावखौ फोथांना लाखिनो आरो गेरेमसा खालामनो थाखाय बर फरायसा आफादजों लोगोसे बर माहारिनि गासै आफादफोरानो नारा नाथा नाजाबोबाय थादों। जायनि जाहोनाव बर रावखौबो भारत संबिजिदनि 8थि फारियाव 2003 माइथायनि 22 डिसेम्बर खालि मानगोनां राव महरै थिसननानै लानो गोनां जादों। नाथाय बर रावा भारत संबिजिदनि 8थि फारियाव हाबबाय होन्नानै जों दलरै जिरायनानै थायोब्ला जानाय नङा। थुनलाया जौगाब्लानोदि मोनसे रावा अराय थांनानै थागोन बे नङा। मोनसे रावखौ थुनलायनि गेजेरजों गोसारहोनो फेहेरनो आरो गुबुनफोरनो मिथि होनोसो हायो नाथाय बै रावखौ अराय फोथांनानै लाखिनो हाया। हानायमोनब्ला दिनै दुलाराय भारत हादरनि मोनसे समनि मुंदांखा साग्लोबसार संस्क्रृट रावा मिरौ-जिरौ जानाय नङामोन। थुनलायनि बिथिङाव बे रावा दिनैसिमबो दोहोनि जानानै दं नाथाय रावनि फारसे नायोब्ला बे रावा थैलांनो हमबाय। बेनिखायनो थुनलाया जौगाब्लानो मोनसे रावा अराय थांनानै थागोन होननानै जों साननो हाया। थुनलाया जादों मोनसे हारिनि सिनस्रि हारा आरो रावा जादों बै हारिनि जिव। जिव गैयाब्ला जेरै मानसिया थांनानै थानो हाया बे बादिनो राव नङाब्ला मोनसे थुनलायनि जोनोम जाया थुनलाया थांनानै थाया। मोनसे रावा थैनानै थाङोब्ला बै रावनि थुनलायाल रथं रथं थालांनानै बै रावनि सिनायथिनि गुमुरखौ होयो। जेरै सासे सुबुंनि जिव जोबनायनि उनाव बिनि सिनायथिखौ होयो बिनि गोथै सहवा। संस्क्रृट रावनि बेलायावबो बेखौनो नुनो मोनो। मोनसे समाव दुलाराय भारत हादरावनो साग्लोबसारनाय गेरेमसा रावा दिनै मिरौ जिरौ जालांबाय। बे रावनि माननि थाखोवा गोदो मामोन बेनि सोमोन्दै बे रावनि थुनलायालसो फोरमायनानै होयोसै। जोंनि रावनि इयुनाबो बे एखे रोखोमनि जाहैनोबो हागौ जुदि जों दानिफ्रायनो सांग्रां जायाब्ला। बेनिखायनो जों जोंनि रावखौ अराय फोथांना लाखिनो थाखाय गुसु दावहानि बिथांखि लानांगोन।
जाय रावा हाथाय बाजाराव सोलिया बे रावा हाजार नाजाब्लाबो थांनानै थाया। बे फंसे बथ्राया आंनि गोसोखौ दिनैसिम उसु-खुथु खालामबाय थायो आरो बिखायाव जं सुनायबादि खें-खें साखांहोबाय थायो। आं जेब्ला Mysore आव थानाय Central Institute of Indian Languages (CIIL) आव Ministry of Human Resource Development, Department of Higher Education, Govt. of India नि सिङाव सोलिबाय थानाय  Linguistic Data Consortium for Indian Languages (LDC-IL) होननाय मोनसे Project आव बर रावनि थाखाय खामानि मावफैनाया से बोसोरल जाहां-हां जादोंमोन अब्ला जोंनि आसामनिनो गुबुन रावारि सुबुङा जोंनि रावनि सोमोन्दै रायज्लायनायाव बे बाथ्राखौ बुंदोंमोन। बाथ्राखौ बुंखांनानै बियो आंनि फारसे मिज्लौ मिज्लौ नायदोंमोन। जानांगौ बोरैबा बे बाथ्राया थाबनो खुगायाव ओंखारनायाव बियो गावनो माब्रैबा मोनफिनदोंमोन। नाथाय बियो जि ओंथिजोंनो बुङाखैमोन मानो बेयो आंनि गोसोआव साननो गोनां खालामदोंमोन। बाथ्राया नंद्रायैबो नङा। आं जोंनि रावनि इयुननि फारसे सानखांनानै जोबोद गिखांनाय मोनदोंमोन आरो दिनैसिमबो बे बाथ्राखौ गोसोखांनानै उसु-खुथु जाबाय थायो। जायनि जाहोनाव आं नोंथांमोननि सिगाङाव बुंफ्रुनानै होनो गोनां जादों। नंगौ जों जोंनि रावखौ गेरेमसा महरै फोथांनानै लाखिनोब्ला थुनलाइ जौगाहोनायजों लोगोसे जोंनि रावखौबो जों गुबुनफोरनो फोरोंनो नजानांगोन। गुबुन रावारि सुबुंफोराबो बर रावखौ बुङोब्ला एबा रायज्लायोब्ला बर राव रायज्लायग्रा सुबुङा बांगोन आरो बर रावा गेरेमसा महर मोनसिनगोन। नाथाय गुबुन सुबुंफोरखौ माबोरै फोरोंगोन बेसो जादों गेदेर बाथ्राया। बेनि मोनसेल राहायानो जाबाय जों गुसु दावहानि गेजेरजों जोंनि रावखौ गुबुन रावारि सुबुंफोरखौ रायज्लायहोनो हानांगोन। जोंनि B.T.A.D. आव थानाय गासै मावखुलिफोरावनो बर रावजों लिरनाय आरो रायज्लायनायनि हुदा (सरसा) खालामनांगोन। हाथाय बाजाराव मुवा बेसाद फाननाय बायनायाव दिनै एसे गाबोन एसेयैनो जों जोंनि सोदोब बाहाय बाहाय गुबुन रावारि सुबुंफोरनि गेजेराव गोहोम खोख्लैनो हानांगोन। नङाब्ला जोंनि रावनि इयुना खैफोद गोनां जाहैनो हागौ। मानोना 2011 माइथायाव United Nations Education, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO) आ फोसावनाय बादिब्ला दासिमबो बर रावाबो थैलांनो लामा लानाय रावफोरनि (endangered languages) फारिलायाव दं। जाय रावखौ रायज्लायग्रा सुबुंनि अनजिमाया जोबोद खम जायो आरो जाय रावहा फरायसालिफोराव फरायनायनि बिजों महरै बाहायजाया बेफोर रावखौनो थैलांनो हमनाय राव (endangered languages) होननानै हमना लानाय जायो।
बेखिनियावनो राव थैनायनि सोमोन्दै आं रायखांनो लुबैबावदों। मोनसे रावा गुबुन गुबुन जाहोनाव थैलांनो हागौ। बेफोरनिनो गाहाय मोननै जाहोना जाबाय-
1.       गावनि बिमा रावखौ नेवसिनाय आरो
2.       गुबुन रावनि नारसेबनाय एबा साग्लोबनाय।
गुबुन रावनि नारसेबनायनायाव मोनसे रावा थैलांनो हागौ होननानै बुङोब्लाबो जों गाव मोजांब्ला गुबुना जेबो खालामनो हाया होननाय फंसे बाथ्राखौ गोसोवाव लाखिनाया मोजां। मानोना जायखि जाया मोनसे रावखौ गोरलैयैनो गुबुन रावा फोथैनो हाद्राया, फोथैयो बै रावखौ रायज्लायग्रा सुबुंफोरासो। बिदिन्थि हिसाबै जुदि सासे बर सुबुङा गावनि बिमा रावखौ थारलायै नेवसिनानै गुबुननि रावखौ गोरलैयै बजबना लानानै गुस्लायलाङो अब्ला बर राव रायज्लायग्रा सासे सुबुं खम जागोन आरो बै गुबुन रावखौ रायज्लायग्रा सासे सुबुं बांगोन। बिदिब्ला जों गुबुननि रावफोरखौ सोलोंनो नाङा नामा ? गुबुन हारिनि राव रायज्लायनो नाङा नामा ?? गुबुननि रावखौ सोलोंनाय आरो रायज्लायनायाव जेबो गोरोन्थि गैया। गुबुन गुबुन राव रायज्लायनो हानाया मानसिनि मोनसे गेदेर गुनसो। नाथाय गुबुननिखौ जों सोलोङोब्लाबो गावनिखौ माब्लाबाबो नेवसियाब्लासिनो जेरावनो हायो बेयावनो रायज्लायनोसो नाजानो नांगोन आरो गुबुन रावारि सुबुंफोरखौ जोंनि राव रायज्लायहोनोसो हानांगोन। बे खामानिखौ जों जर जुलुमै खालामनो एबा मावनो हाया। बेनि थाखायनो जों गुसु दावहानि गेजेरजोंसो लासै लासै मावफुंनो नाजालांनो नांगोन आरो साफ्रोमबो बर सुबुंफोरनिनो बेयो गेदेर थांखि जानांगोन अब्लासो जों जोंनि रावखौ फोथांनानै लाखिनो हागोन आरो मुलुग बिखायाव गावखौनो जों गेदेर माहारि हिसाबै सिनायथि होनो हागोन।
--------------------------------------------------- 00000----------------------------------------------


Monday 1 July 2013

गुन गोनां सोलोंथाइ आरो बरʼ फरायसा

सासे सुबुङा उन्दैनिफ्राय मोनबोनाय रोंगौथिखौनो गुवार बिथिङाव सोलोंथाइ होननानै बुंनाय जायोब्लाबो सरासनस्रायै सोलोंथाइ होननानै बुङोब्ला जों बिजाब आरो फोरोंगिरिनि हेफाजाबै फरायसालिनि गेजेरजों मोननाय गियानखौनो बुजियो। बे सोलोंथाया जोंनि जिउ संसारखौ मेहेर गोनां समायना खालामो। सासे सोलोंथाइ मोननाय सुबुंजों सासे सोलोंथाइ गैयि एबा मोनै सुबुंनि जिउ खुंनाया रोखोमसे जाया। सोलोंथाइनि गेजेरजोंसो सुबुं माहारिया मोजां गाज्रिनि फारागथिखौ हमदांनो हायो, खैफोद एबा दुखुनि समाव गावखौ रैखा खालामनानै सोलिनो हायो। बेनिखायनो जों बुंनो हायो सोलोंथाया साफ्रोम सुबुंनि जिउ खुंनायाव जोबोद गोनांथार।
सोलोंथाइनि गोनांथिखौ हमदांनानै सरकारानो जा एबा समाजानो जा साफ्रोमबो गथʼफोरनो सोलोंथाइ होनो नाजानायखौ जों नुदों। जोंनि भरत सरकारा SSA (Sarva Shiksha Abhiyan) आरो DPEP (District Primary Education Programme) फोर बायदि Scheme नि गेजेरजों 6 बोसोर बैसोनिफ्राय 14 बोसोर बैसोसिम साफ्रोमबो गथʼफोरनोनो बेसेन नाङि सोलोंथाइ होनानानै सोलोंथाइ बिथिङाव दावगासारनाय लाबोनो नाजाबोगासिनो दं। SSA आ फरायसाफोरा फरायसालि नागारनाय आरो फरायसालियाव आगान होयिनि बांसिन जाहोनफोरखौ सं दाननानै फरायसालियाव सानजुफुनि जानाय आदारनिबो राहा खालामनानै होदों। सरकारनि अनगायैबो समाजनि साननो-हनो गोरों सुबुंफोरा ओनसोलनि जौगानाय आरो सोलोंथाइनि गोनांथिखौ हमदांनानै सोलोंथायारि फसंथान गायसननाय आरो बेखौ सामलायना गथफोरनो मोजां सोलोंथाइ होनो नाजानाया मखजाथाव। नाथाय दा बाथ्राया जाबाय बेफोर सरकारि एबा बेसरकारि फसंथानफोरा गथफोरनो बेसेबां गुन गोनां सोलोंथाइ होनो हाबोदों? आथिखालनि बादायारि बिगियाननि मुगायाव समजों गोरोबफानाय सोलोंथाइ होनो नाजानायाव बेफोर फसंथानफोरा थारैनो जाफुंसारदों दा?
आथिखालाव मुलुग नाङैनो गथʼफोरनो गुन गोनां सोलोंथाइ होनो नाजानायनि मोनसे जांख्रिखांनाय फैदों। दा सोंथि सिखाङो गुन गोनां सोलोंथाया मा? सरासनस्रायै गुन गोनां सोलोंथाइ होननानै बुङोब्ला जाय सोलोंथाइनि गेजेरजों सासे फरायसाया फारफ्रोमबो बिथिङाव आखा-फाखा रोंखा-राखा जानो हायो आरो मोजां गियान आरजिनो हायो बेखौनो मिथिनाय जायो। बे गुन गोनां सोलोंथाइखौ आथिखालनि बादायलु बिगियाननि मुगायाव साफ्रोमबो सुबुंनो जोबोद गोनांथार जानानै फैदों। नाथाय बे बादि गुन गोनां सोलोंथाइ लानाय आरो होनाय बेलायाव जोंनि बरʼ फरायसा आरो बरʼ बिजोंनि फरायसालिफोरा बेसेबां सांग्रां।
मुंखजाथावदि देग्लायनि थामहिनबा 2013 माइथायनि HSLC आनजादाव सरकारि फरायसालिफोरनिख्रुइ प्राइभेट फरायसालिफोराव फरायनाय फरायसाफोरनि उथ्रिनायनि हार एबा आनजादनि फिथायखौ साबसिन जानाय नुनो मोनदों। बे बादिनो बरʼ फरायसा आरो बरʼ बिजोंनि फरायसालिफोरनि बेलायावबो प्राइभेट फरायसालिफोरनि फरायसाफोरखौसो आनजादाव मोजांसिनै उथ्रिनो हानायखौ नुनो मोनदों। बिदिन्थि बादियै ककराझारनि UN Academy खौनो लानो हायो। बे फरायसालिनि 2013 माइथायनि आनजादनि फिथाया ओरैबादि- सेथि थाखोआव उथ्रिनाय सा 71 नैथि थाखोआव उथ्रिनाय सा 11 आरो थामथि थाखोआव उथ्रिनाय लाथिखʼ गासै उथ्रिनायनि हारा जौसे जौखोन्दो। नाथाय बेफोरबादि प्राइभेट फरायसालिफोरनि गेजेरजोंबो गुन गोनां सोलोंथाइखौ फरायसाफोरा मोनफुंनो हादों होननानै जों बुंद्रायनो हाजोबा। बांसिन बरʼ फरायसाफोरानो गामियारि नखरनि जानायलाय बेफोर बादि फरायसालिफोराव फरायनायनि खाबुखौ मोनजोबा फारसेथिं गामि ओनसोलाव बेफोरबादि प्राइभेट फरायसालिनिबो आंखाल। गुन गोनां सोलोंथाइ होनाय आरो लानायाव थारै बुंनो थाङोब्ला गुबुनफोरनि रुजुनायाव बरʼ बिजोंनि फरायसालि आरो बरʼ फरायसाफोरखौ दासिमबो जाफुंसार जानो हायाखै होननानैनो बुंनांगोन। बरʼ बिजों फरायसालिनि फरायसाफोरा गुन गोनां सोलोंथाइ लानाय बेलायाव उन जानानै थानांनायनि गोबां जाहोनफोरबो दं। बेफोर जाहोनफोरनि मादाव मखजाथाव माखासे जेंनाफोरा जाबाय-
·         फरायसालि आरो थाखो खथानि जेंना।
·         बिमा-बिफा, फोरोंगिरि आरो फरायसानि गेजेराव मोजां सोमोनदो गैयै।
·         मोजां फोरोंमोन्थाइ मोननाय (Trained Teacher) फोरोंगिरिनि आंखाल।
·         थाखोनि फोरोंनां आगजुफोर (Teaching-aids) नि आंखाल।
·         फारियै फोरोंनाय सोलोंनायनि सरसा खालामै।
·         फोरोंगिरिफोरा सम बादियै थाखोआव सहैयै।
·         थि समाव फराय बिजाब मोनफुङै।
·         थि समाव फरा फोरोंजोबनो हायै।
·         गोगो लोंनाय दैनि आंखाल।
·         गोगो आबहावानि आंखाल।
·         पुष्टि आदार आरो देहा जोथोननि फारसे सांग्रांथि नङै बायदि बायदिफोरानो गाहाय जेंना होननानै बुंनो हायो।
बेफोरनि अनगायैबो आथिखालाव सानैसो बरʼ बिमा-बिफाफोरा गाव गावनि गथफोरनो मोजां सोलोंथाइ होनायाव सांग्रां जादोंब्लाबो बांसिन बिमा-बिफाफोरानो दासिमबो गथफोरनो सोलोंथाइ होनायनि बेलायाव सांग्रांथि नङिखौ जों नुनो मोनो। बेनि जाहोना जाबाय बांसिन बरʼ नखरफोरानो आबादनि सायाव सोनारनाय। अखा नायब्लानो आबाद मावनाय आरो आबाद दैखांनायाव मुखुब जानानै थानांगौ जानायनि जाहोनाव गामि ओनसोलनि बांसिन बिमा-बिफाफोरानो गाव गावनि गथʼफोरनि फरायनायाव नोजोर होनो हायि जायो। गुबुनफारसे बांसिन बरʼ फरायसाफोरानो आनजादाव उथ्रिनो थाखायलʼ दोरोङारि (Traditional) Note बायनानै एबा बुथुमनानै फरायनायखौबो जों नुनो मोनो। बरʼ फरायसाफोरा गुन गोनां सोलोंथाइ लानो हायैनि बेबो मोनसे मुंखजाथाव जाहोन। दोरोङारि Note फोरखौ बुथुमना फरायना आनजादाव मोजाङै उथ्रिनो हागौ नाथाय बेफोरनि गेजेरजों आनजादाव उथ्रिनायनि थाखाय फरायनायनि अनगायै थाखोनि फरायनां आयदाफोरनि सायाव आबुं गियान मोनजोबनो हाया जायनि जाहोनाव गोजौ थाखोआव गुबुन बिजोंफोरनि फरायसाफोरजों फेर फाथिनो हाया जायो।
गोजौवाव सावरायबोनाय माखासे जेंनाफोरखौ सुस्रांनो हायाब्ला बरʼ बिजों फरायसालिनि फरायसाफोरनो गुन गोनां सोलोंथाइ होनो हानाया गोरलै जानाय नङा। बेनिखायनो बेफोर जेंनाफोरखौ बोस्रांनानै फरायसाफोरनो गुन गोनां सोलोंथाइ होनो थाखाय बरʼनि गासै गोरों गोरा मेलेमजिबि आरो BTC सरकारा सोलोंथाइनि बेलायाव मोजाङै नोजोर होनांगौनि सम सफैबाय।

----------------------------+++++----------------------------